“Τα παιδιά μαθαίνουν από το περιβάλλον τους.”
“Να βοηθάτε ένα παιδί να αποκτά ικανότητες από μικρό. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν εξασφαλίσετε ότι ο κόσμος που το περιβάλλει είναι γεμάτος με τρυφερότητα, ειρήνη και αγάπη.”
– Μαρία Μοντεσσόρι, ιταλίδα παιδαγωγός και γιατρός (1870-1952)
Το πρώτο μέρος αυτού του κειμένου θα ταίριαζε σε ένα έντυπο παιδαγωγικού ενδιαφέροντος, όχι μια εφημερίδα για τον εγκλεισμό.
Σύμφωνα με πολλούς παιδαγωγούς, τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου είναι καθοριστικά για την διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Ήδη, μέσα στην πρώτη διετία της ζωής του, το βρέφος κάνει τα πρώτα και βασικά βήματα προς την ανάπτυξή του: σωματικά, κινητικά, γνωστικά, συναισθηματικά και κοινωνικά.
Η ταχύτητα και η ποιότητα αυτής της αναπτυξιακής διαδικασίας είναι ανάλογες με το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει, άρα, όσο περισσότερα τα ερεθίσματα, τόσο ομαλότερη η ανάπτυξη του βρέφους, τόσο ισχυρότερες οι βάσεις του για το μέλλον. Σύμφωνα με την παιδοψυχολογία, οι πρώιμες εμπειρίες είναι καθοριστικές για τη ζωή του ανθρώπου.
Σήμερα, στην Ελλάδα, 18 παιδιά περνούν τα 3 πρώτα χρόνια της ζωής τους στη φυλακή, με τις έγκλειστες μητέρες τους. Η εναλλακτική είναι να μεγαλώσουν χωρίς αυτές, με συγγενικά πρόσωπα, ή, αν δεν υπάρχουν, σε κάποιο ίδρυμα.
Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι ένα παιδί που μεγαλώνει έγκλειστο στερείται βασικών ερεθισμάτων. Το παιδί ζει στον περιορισμένο χώρο του κελιού της μητέρας του. Ο προαυλισμός του διαρκεί ελάχιστα, όσο και της μητέρας. Βλέπει τσιμέντο και σίδερα, χωρίς ορίζοντα. Τα παιδιά της φυλακής δεν χαμογελούν, ακόμα κι όταν τους κάνει κάποιος ένα δώρο! Ποτέ.
Όλα αυτά είναι γνωστά και διαπιστωμένα από το 1940, οι συνέπειες στην ανάπτυξη του έγκλειστου παιδιού είναι μη αναστρέψιμες: ανασφάλεια, ανία, απάθεια, διαταραχές στην κοινωνική συμπεριφορά, συναισθηματικές και γνωστικές βλάβες, ανετοιμότητα για μάθηση, διαταραχές στη νοητική ανάπτυξη, αδυναμία εμπιστοσύνης, έντονος αρνητισμός, ανεπτυγμένο αίσθημα ενοχής και κατωτερότητας.
Παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζουν και τα παιδιά που παραμένουν εκτός, με τον πατέρα ή συγγενείς. Προβλήματα τόσο ψυχολογικά, λόγω της οδυνηρής και ανεξήγητης -για το παιδί- έλλειψης της μητέρας στη καθημερινότητα, όσο και πρακτικά, όπως π.χ. η δυσκολία του πατέρα για εργασία, οικονομικά προβλήματα κ.α. Πολλές κρατούμενες προτιμούν να αποχωριστούν τα παιδιά τους, από το να τα πάρουν μαζί τους “μέσα”…
Εκτός από τις μεγάλες και μακροπρόθεσμες συνέπειες, η καθημερινότητα των έγκλειστων μητέρων και παιδιών δυσκολεύει περαιτέρω, αφού στις φυλακές Κορυδαλλού ζουν ακόμα και έγκυες ή θηλάζουσες στο λεγόμενο “αναρρωτήριο”, δίπλα σε γυναίκες χειρουργημένες ή με χρόνια προβλήματα υγείας, ενώ έχουν αναφερθεί και περιστατικά που άλλες κρατούμενες είχαν βίαιες εξάρσεις μπροστά στα παιδιά. Δεν υπάρχει παιδίατρος και οι ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης για τις μητέρες και οι ομαδικές δράσεις για τα παιδιά σταμάτησαν από το 2012 ως είδος πολυτελείας! Πέρσυ το χειμώνα ξεπάγιαζαν και κόντεψαν να πεθάνουν παιδιά στις φυλακές Ελεώνα, από το κρύο και από την άρνηση της διοίκησης να τους παρέχει θέρμανση!
Μετά την παρέλευση της τριετίας, τα παιδιά οδηγούνται σε ιδρύματα, αν δεν υπάρχει έξω κάποιος οικείος να τα φροντίσει. Αλλά, ακόμα κι αν υπάρχει, είναι στην ευχέρεια της “δικαιοσύνης” να το επιτρέψει. Χαρακτηριστική περίπτωση πρόσφατα, η απαγωγή του 6χρονου γιού των Π. Ρούπα και Ν. Μαζιώτη, μετά τη σύλληψη της μητέρας του, η κράτησή του σε πλήρη απομόνωση στο Νοσοκομείο Παίδων, υπό 24ωρη φρούρηση και χωρίς επικοινωνία ακόμα και με στενά συγγενικά πρόσωπα. Τελικά, μετά από απεργία πείνας και δίψας των γονιών του και της Κ. Αθανασοπούλου, και την πολύωρη καθημερινή παρουσία των αλληλέγγυων έξω από το νοσοκομείο, δόθηκε η επιμέλεια στη γιαγιά του.
Πολλά παιδιά που μεγάλωσαν σε φυλακές και συνέχισαν σε ιδρύματα, στην ενήλικη ζωή τους “επέστρεψαν” στη φυλακή. Αυτή τη φορά ως κρατούμενοι.
Παρά το ότι βάσει διεθνών συμβάσεων τα παιδιά αυτά δεν είναι κρατούμενοι, άρα δεν θα έπρεπε να στερούνται κανενός δικαιώματος, η πραγματικότητα διαψεύδει και η “δικαιοσύνη” κωφεύει επιδεικτικά μπροστά στα βαθειά τραύματα που τους προκαλεί. Τα δικαστήρια δύνανται να αφαιρούν τη γονική μέριμνα των παιδιών από τους κρατούμενους, ακόμα και χωρίς την αυτοπρόσωπη παρουσία των δεύτερων (Αστικός Κώδικας, άρθρο 1532). Σύμφωνα με το νόμο, αν η ποινή της μητέρας παιδιού έως 8 ετών δεν υπερβαίνει τα 10 έτη, κι εφόσον δεν είναι υπόδικη, μπορεί να εφαρμοστεί ο κατ’ οίκον περιορισμός, πράγμα που συνέβη πρόσφατα μόνο σε δύο κρατούμενες, που, ούτως ή άλλως, θα αποφυλακίζονταν άμεσα. Στις υπόλοιπες, διόλου τυχαία, επιβάλλονται ποινές μεγαλύτερες της 10ετίας. Η ίδια πολιτική που, κάτω από τη μάσκα του “βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου”, κρύβει την ελαστικοποίηση του νόμου και σωρηδόν απορρίψεις για κατ’ οίκον έκτιση. Οι κρατούμενες, σε κείμενό τους, καταγγέλλουν την προσχηματικότητα των απορρίψεων, που τις κρίνουν ακατάλληλες για μητέρες, ενώ αναφέρουν ότι “στο στάδιο απόφασης προφυλάκισης ή μη μιας μητέρας (όταν ακόμα δηλ. δεν υπάρχει πρωτόδικη ποινή) δεν λαμβάνεται ΠΟΤΕ υπ’ όψιν η μητρότητα ανηλίκων τέκνων”.
Την ήδη ζοφερή πραγματικότητα, επιβαρύνει ο νέος σωφρονιστικός κώδικας, που γενικεύει την αφαίρεση της γονικής μέριμνας από τους κρατούμενους γονείς, οδηγώντας έτσι τα πιο άτυχα παιδιά στα ιδρύματα. Όταν το παιδί απομακρύνεται από το γονέα (μετά τα 3 χρόνια), δεν προβλέπει τρόπους επικοινωνίας μεταξύ τους. Ουσιαστικά, η γνώμη του κρατούμενου γονέα για την ανάπτυξη του παιδιού δεν λαμβάνεται υπόψην, επιβάλλοντάς του έτσι μια διπλή τιμωρία!
Ακόμα και σ’ αυτό τον τόσο ευαίσθητο τομέα, η κυβέρνηση του Συριζα συνεχίζει τον εμπαιγμό και διαφημίζει μ.α. το “παιδικό επισκεπτήριο”, ένα θεσμό-βιτρίνα, που απλά έβαψε με χαρούμενα χρώματα τις αίθουσες επισκεπτηρίων, ενώ διατήρησε την παρακολούθηση και την καταστολή. Σύμφωνα με τον Παρασκευόπουλο (Μάρτιος 2016) “Με το παιδικό επισκεπτήριο βελτιώνονται οι δείκτες ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών, ενδυναμώνονται οι οικογενειακοί δεσμοί και μειώνονται οι αναπόδραστες αρνητικές συνέπειες του εγκλεισμού, ενώ επιδιώκεται η ομαλή κοινωνική και οικογενειακή επανένταξη του κρατούμενου, και, κατά συνέπεια, μειώνονται οι πιθανότητες υποτροπής, δηλαδή υλοποιείται η αληθινή αντεγκληματική πολιτική.”
Μεγάλα λόγια και μεγαλύτερα ψέμματα, αφού η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική, χωρίς καμία αλλαγή επί της ουσίας: Μέχρι το επισκεπτήριο, το παιδί περνά από ελέγχο από καρκινογόνα μηχανήματα. Στο χώρο υπάρχει πάντα σωφρονιστικός υπάλληλος, το παιδί αντιλαμβάνεται τη φύση του χώρου και τον εγκλεισμό. Οι γονείς απαγορεύεται να έρχονται κοντά, επιτρέπεται μόνο η επαφή με τα παιδιά, ενώ κάποια ρώτησαν τους γονείς τους αν χώρισαν! Κάποιο άλλο είχε ξεχάσει τόσο το πρόσωπο της μάνας του, που χαιρέτησε με την προσφώνηση ‘μαμά’ κάποια άλλη κρατούμενη! Ναι, έτσι “ενδυναμώνονται οι οικογενειακοί δεσμοί”, σύμφωνα με το Συριζα. Με χαρούμενες εικόνες και μεγαλόστομα ψεύδη.
Λύσεις υπάρχουν, και εφαρμόζονται ήδη σε άλλες χώρες, μάλιστα με επιτυχία. Η φυλάκιση μπορεί να αντικατασταθεί με την τοποθέτηση των γονέων σε ανοιχτές δομές εντός του ιστού της πόλης (όπως γίνεται σε Ισπανία, Ολλανδία και Σουηδία), ή την αναστολή εκτέλεσης της ποινής και επανεξέταση της αναγκαιότητας κράτησης μετά το πέρας αυτής (Ρωσία), ή τον κατ’ οίκον περιορισμό του, με διάθεση μηνιαίου ποσού κάλυψης των απαραίτητων εξόδων και παροχής κάρτας αλληλεγγύης, ακόμα και με το περιβόητο και πολυδάπανο “βραχιολάκι”.
Η εν εξελίξει κινητοποίηση των κρατούμενων ενάντια στο νέο σωφρονιστικό κώδικα ανέδειξε εκ νέου το ζήτημα. Οι γυναίκες των φυλακών Κορυδαλλού σε ανακοίνωσή τους ζητούν ευνοϊκότερη αντιμετώπιση των μητέρων, και συγκεκριμένα: τη διεύρυνση του ορίου ποινής από τα 10 στα 15 χρόνια για κατ’ οίκον έκτιση μητέρων με παιδιά έως 8 ετών, τη μείωση της εκτιόμενης ποινής (1/3 μεικτά) γι’ αυτές με παιδιά έως 10 ετών, την αντικατάσταση της φυλάκισης με άλλες μορφές περιορισμού για τις υπόδικες και τη θεσμοθέτηση της παραμονής των παιδιών με τη μητέρα μέχρι τα 6 χρόνια τους, αντί για 3, με στόχο την ομαλότερη αποσύνδεσή τους από αυτή.
Όλα τα παραπάνω έχουν ειπωθεί επανειλημμένα, στα πλαίσια της εκστρατείας “Καμία μητέρα και κανένα μωρό στη φυλακή”, με τους υπέθυνους, φυσικά, να κωφεύουν, μη λογαριάζοντας το παρόν και το μέλλον των παιδιών…
Η προκλητική απάθεια των “αρχών” δεν προκαλεί καμία εντύπωση: ζούμε σε μια κοινωνία που έχουν ήδη καταδικάσει στη φτώχεια, την αμάθεια, την καταστολή. Τους πιο αδύναμους της κοινωνίας (μετανάστες, πρόσφυγες, άστεγους, φυλακισμένους) τους περιμένει πιο “ειδική” αντιμετώπιση, με στρατόπεδα συγκέντρωσης, φυλακές, αφάνεια από την κοινή θέα, ό,τι απαιτείται για να εγκαθιδρυθεί ο φόβος, να μην υπάρχουν αντιστάσεις, να μη δοθεί καμία μάχη. Ο ολοκληρωτισμός στοχεύει υπόγεια -αλλά πρώτιστα- στα παιδιά, το μέλλον.
Θα το επιτρέψουμε;
ο Κανένας
